Beschikbare downloads:

Afscheid H. Dooyeweerd, uit: Almanak 1966 (pdf)

In memoriam H. Dooyeweerd, uit: Jaarboek VU 1976-1977 (pdf)

Herman Dooyeweerd (pdf), uit: Verder kijken. Honderdvijfendertig jaar Vrije Universiteit Amsterdam in de samenleving (2016).

Dooyeweerd, Herman   
[Lemma geschreven voor de serie Markante Protestanten]

Zijn wijsbegeerte der wetsidee, WdW (‘Wé-dé-Wé’), bezorgde menig student van de Vrije Universiteit slapeloze nachten. ‘Ik zou niet meer kunnen navertellen wat het inhoudt,’ zei W.F. de Gaay Fortman over het filosofisch stelsel waaraan Dooyeweerd in de jaren twintig en dertig ijverig bouwde. Ook in tijdsduur konden Dooyeweerds tentamens ware kwellingen zijn. ‘Je kwam om negen uur ’s morgens bij hem binnen en hij was er echt op uit om jóu te laten praten,’ aldus Fortman, ‘totdat zijn vrouw om halfeen aanklopte: “Herman, je moet meneer nou echt laten gaan, ik ben bang dat hij er anders niet levend uitkomt”.’

Herman Dooyeweerd was de zoon van een belezen gereformeerde belastingambtenaar die zijn gezin luide voorlas uit De Standaard en De Heraut, spreekbuizen van Abraham Kuyper. Herman ging naar de Eben Haëzerschool aan de Amsterdamse Kerkstraat, vervolgens naar het gereformeerd gymnasium aan de Keizersgracht, daarna naar de Vrije Universiteit waaraan hij rechten ging studeren. Overigens lijken schone letteren en muziek Hermans eerste liefde te zijn geweest. In zijn tienerjaren schreef hij gedichten, terwijl zijn eerste artikelen, gepubliceerd rond zijn twintigste, over Frederik van Eeden en Richard Wagner handelden. Pianospelen was levenslang een bron van ontspanning.

Dooyeweerd studeerde in 1916, na vier jaar, af en werd adjunct-belastinginspecteur in Harlingen. In 1917 werd hij adjunct-commies-redacteur op de gemeentesecretarie van Leiden, twee jaar later sous-chef op de afdeling volksgezondheid van het departement van Arbeid in Den Haag. Ondertussen had de jurist zich met de doctorshoed getooid. In juli 1917 was Dooyeweerd gepromoveerd op De ministerraad in het Nederlandsche staatsrecht.

De wetenschap werd zijn toekomst. Die begon in 1922 toen Dooyeweerd de eerste directeur werd van de Dr. Abraham Kuyperstichting, het wetenschappelijk bureau van de ARP. Het jaar markeerde ook het begin van zijn bezinning op de grondslagen van een neocalvinistische levens- en wereldbeschouwing. Van zijn eerste vorderingen gaf Dooyeweerd blijk in 1926 toen hij hoogleraar werd aan de VU, in de rechtsfilosofie, de encyclopedie der rechtswetenschap en het oud-vaderlands recht. In zijn inaugurele rede distantieerde hij zich van de vigerende humanistische filosofie die blindvoer op de menselijke rede. Dooyeweerds uitgangspunt en overtuiging was daarentegen dat iedere vorm van wijsgerig denken een goddelijk fundament had dat hij ‘wetsidee’ noemde.

Dit werkte Dooyeweerd uit in De wijsbegeerte der wetsidee waarin hij – in deel drie – Kuypers leer van de soevereiniteit in eigen kring uitdiepte. Het magnum opus verscheen in de jaren 1935 en 1936. In het laatste jaar richtte Dooyeweerd, samen met zwager en collega-hoogleraar Vollenhoven, de Vereniging voor Calvinistische Wijsbegeerte op. Van haar orgaan, Philosophia Reformata, was Dooyeweerd veertig jaar lang hoofdredacteur. Maar al deze inspanningen hadden niet het beoogde effect. Een breed, internationaal en structureel debat tussen de diverse filosofische stromingen kwam niet van de grond. De invloed van ‘WdW’ bleef beperkt tot de gereformeerde gezindte, in binnen- én buitenland: Dooyeweerd gaf lezingen in Zuid-Afrika, Canada en de Verenigde Staten. Tussen 1953 en 1958 verscheen een Engelse, sterk uitgebreide vertaling van zijn hoofdwerk, onder de titel A new critique of theoretical thought.

Het was niet alleen filosofische geleerdheid dat Dooyeweerds leven bepaalde. Naast de piano, een Blüthnervleugel, lagen detectives, en in de latere jaren van zijn leven zat Dooyeweerd gekluisterd aan de tv als een wedstrijd van Ajax werd uitgezonden. Van de Amerikaanse comedyserie All in the family, met de reactionaire en racistische Archie Bunker als mopperend middelpunt, sloeg hij bijna geen uitzending over.

Dooyeweerd stierf in 1977, 82 jaar oud. ‘Ik hoop,’ had hij kort tevoren gezegd, ‘dat in de toekomst de wijsbegeerte der wetsidee in beweging zal blijven.’ Aan het aantal universitaire pied-à-terres hoeft het niet te liggen. De Stichting voor Reformatorische Wijsbegeerte heeft leerstoelen ingesteld aan de universiteiten van Leiden, Delft, Rotterdam, Wageningen, Maastricht, Twente en Eindhoven.
 
Auteur: Peter Bak, voor Protestant.nl, 7 augustus 2009