Jenő Sebestyén (1884-1950), eredoctor aan de Vrije Universiteit

Toen de Vrije Universiteit in 1930 vijftig jaar bestond, werden er voor het eerst eredoctoraten toegekend. Bij de opening van de universiteit in 1880 had men wel met de gedachte gespeeld, maar gezien de leeftijd van de universiteit was daar toen van afgezien. Vijftig jaar later echter meende de senaat dat het tiende lustrum een mooi moment was om enkele eredoctoraten toe te kennen. De Faculteit der Godgeleerd droeg onder anderen Jenő Sebestyén (1884-1950) voor, een Hongaarse geestverwant van Abraham Kuyper.

Jenő Sebestyén werd geboren 8 juni 1884 te Csúza (toen Hongarije, tegenwoordig Kroatië), en studeerde aan de Theologische Academie te Boedapest. Van 1906-1907 was hij hulppredikant te Boedapest. Daarna studeerde hij in Utrecht, ondersteund door het befaamde Stipendium Bernardinum. Hoewel hij in principe alle vakken volgde, was H. Visscher, de eigenzinnige geestverwant van Abr. Kuyper, zijn belangrijkste leermeester. In september 1910 keerde hij terug naar Boedapest en werd als godsdienstleraar aangesteld. Later dat jaar werd hij privaatdocent aan de Theologische Academie. Via Visscher maakte hij kennis met het werk van Abr. Kuyper, wiens Stone-lectures door (toedoen van) Sebestyén in 1914 in het Hongaars vertaald werden. Meer dan enig ander heeft Sebestyén ervoor geijverd het gedachtengoed van Kuyper te ‘vertalen’ voor de situatie in Hongarije. Hij kan met recht en reden de Hongaarse Kuyper worden genoemd.

Behalveprivaatdocent en godsdienstleraar was Sebestyén (hoofd) medewerker van het kerkelijk weekblad Protestáns Egyházi és Iskolai Lap.[Protestants Blad voor Kerk en School]. In opdracht van de Hongaarse Gereformeerde Kerk werkte hij van november 1914-februari 1915 in Oostenrijk t.b.v. de Hongaarse gewonden. In februari 1915 werd hij veldpredikant, een functie die hij vervulde tot september 1918, toen hij hoogleraar dogmatiek en ethiek werd aan de Theologische Academie te Boedapest. Intussen was hij in 1917 aan de Universiteit van Boedapest gepromoveerd tot doctor in de filosofie op een proefschrift over Nietzsche en Calvijn.

Toen Hongarije totaal berooid uit de Eerste Wereldoorlog kwam, zochten de protestantse kerken contact met hun Nederlandse zusterkerken, de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland. Een grote stroom hulpacties kwam op gang, waarvan de zogenaamde kindertreinen het bekendste werden. Duizenden Hongaarse kinderen werden ondergebracht bij Nederlandse gastgezinnen om daar enige maanden te verblijven en op krachten te komen. Ook Sebestyén was bij deze arbeid betrokken. Later was hij betrokken bij de Amerikaanse-Hollandse Kinderkeuken actie, waardoor duizenden Hongaarse kinderen in Budapest in de barre winters een warme maaltijd konden krijgen. Ook werkte hij voor Hongaarse kindertehuizen. Maar hij wilde meer dan dat.

Zijn streven was de re-calvinisering van de Hongaarse Gereformeerde Kerk. Hij startte een calvinistisch weekblad, de Kálvinista Szemle, en begon een theologische reeks met uit het Nederlands vertaalde theologische werken, de Hollandse Hongaarse Bibliotheek genaamd. Hij wist zich zeer betrokken bij de theologische studenten en was initiator van de calvinistische studentenbeweging Soli Deo Gloria. Daarnaast beijverde hij zich om beurzen voor zijn begaafde studenten te verkrijgen. Gedurende het interbellum studeerden zo’n 80 Hongaarse studenten in Nederland, waarvan de helft in Kampen en aan de VU, de andere helft in Utrecht. Sebestyén speelde bij de bemiddeling vaak een grote rol. Meermaals kwam hij naar Nederland om lezingen te houden en zo geld in te zamelen voor zijn arbeid.

F.W. Grosheide, die veel met Sebestyén samenwerkte, mocht in 1930 de promotie voltrekken. Hij wees op drie motieven die een rol hadden gespeeld bij de voordracht van de theologische faculteit. In de eerste plaats noemde hij de grote verdiensten die Sebestyén had voor de verspreiding het neocalvinisme in Hongarije. Het zal daarom niemand verwonderen, zo meende hij, dat de VU er prijs op stelde, ‘dezen geleerde ook door een bijzonderen band aan zich te verbinden’. In de tweede plaats wees hij op de moeilijke omstandigheden – een dode orthodoxie – waaronder Sebestyén zijn pioniersarbeid had moeten verrichten. Daarbij kwam, in de derde plaats, het feit dat Sebestyén deze arbeid op waarlijk wetenschappelijke wijze had vervuld. Daarvan getuigen zowel zijn onderwijs als zijn publicaties.

Sommige historici menen dat de invloed van Sebestyén in de loop van de jaren dertig snel afnam, anderen daarentegen zijn van mening dat deze tot op de dag van vandaag van groot belang is voor de Hongaarse Gereformeerde Kerk. Veel in de beoordeling van zijn betekenis hangt af van de persoonlijke (kerkelijke) voorkeur van de onderzoeker. Bovendien moet er nog veel onderzoek gedaan worden, zowel in Hongarije als in Nederland.

in 2015 werd bekend dat in het archief van Sebestyén te Boedapest allerlei correspondentie met Nederlandse theologen en kerkelijke bestuurders bewaard is gebleven. Inmiddels zijn deze gescand en via het Historisch Documentatiecentrum van de Vrije Universiteit digitaal toegankelijk.

Maarten J. Aalders

30 augustus 2019

Zie ook M.J. Aalders, 125 jaar Faculteit der Godgeleerdheid (Zoetermeer 2005); W. Berkelaar, ‘Het is ons een eer en een genoegen’. Eredoctoraten aan de Vrije Universiteit sinds 1930 (Zoetermeer 2007) en de daar genoemde literatuur.