In de eerste maanden na de Duitse inval stelde de VU zich afwachtend op. Na de zomer werden de colleges gewoon weer hervat.Met steeds nieuwe maatregelen die werden uitgevaardigd, werd het echter steeds duidelijker dat de Nederlandse universiteiten niet om een principiële keuze heen konden. In de loop van de oorlog nam de repressie en bemoeizucht van Duitse zijde toe. In het voorjaar van 1943 werden studenten opgeroepen voor de 'Arbeitseinsatz' in Duitsland en verplicht om een zogenaamde loyaliteitsverklaring te tekenen. De VU-leiding besloot nu de universiteit te sluiten. Ondergronds ging het werk wel door. Studenten deden tentamen bij hoogleraren thuis, of schriftelijk. Waar een enkele VU-hoogleraar een weifelende houding had of zelfs pleitte voor onderwerping aan het Duitse gezag, volgde de rector magnificus V.H. Rutgers een duidelijke lijn van verzet. Rutgers was actief in het gereformeerde verzet, gaf leiding aan de ondergrondse ARP en schreef in het illegale blad Trouw. Begin april 1944 zou hij, na een poging om per schip Engeland te bereiken, worden opgepakt en gevangengezet. Op 5 februari 1945 overleed hij in Duitse gevangenschap. In de zomer 1943 werd de hoogleraar rechtswetenschap J. Oranje gekozen tot rector magnificus. Oranje was een principieel man; risico’s schuwde hij niet. Zo trok hij in februari 1944 half Duitsland door om studenten die daar te werk waren gesteld te bemoedigen en hen aan te sporen te vluchten of sabotage te plegen. Kort na de oorlog werd hij ernstig ziek. Zijn gezondheid was tijdens de bezetting zwaar aangetast. Op 6 april 1946, op de leeftijd van 47 jaar, overleed hij. Verschillende VU-gebouwen groeiden tijdens de bezetting uit tot haarden van verzet, onder leiding van hoogleraren als de chemicus J. Coops, en de pedagoog J. Waterink. Coops moest uiteindelijk zelf onderduiken, maar zou worden gearresteerd en gevangengezet. In april 1945 werd hij, in zeer slechte gezondheid, door de Amerikanen bevrijd uit de beruchte strafgevangenis Remscheid-Lütteringhausen in Duitsland. Kort na de bevrijding keerde hij in Nederland terug.

Deel deze pagina

V.H. Rutgers, 1940 Fotocollectie HDC